Vergeet zeker niet om de toetssteen te downloaden! Deze brochure bevat namelijk heel wat suggesties voor iedereen die met herinneringseducatie aan de slag wil gaan.
Mensenrechten en internationaal strafrecht
'We staan vandaag op de drempel van een grote gebeurtenis, zowel in het leven van de Verenigde Naties als in het leven van de hele mensheid. Deze verklaring zou wel eens de internationale Magna Carta kunnen worden voor alle mensen overal.'
oriëntatie.
Eleanor Roosevelt, de 34ste first lady van de Verenigde Staten (1933-1945), werd door de opvolger van haar echtgenoot, president Harry S. Truman, ook wel eens de ‘First Lady van de Wereld’ genoemd. Zij geloofde namelijk stellig dat vrede niet zomaar iets is om over te praten, maar je moet er echt in geloven en er elke dag aan werken. Dat deed ze ook. Als Amerikaanse afgevaardigde in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties was zij een van de spilfiguren in de totstandkoming van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens op 10 december 1948 (na het immense leed van twee wereldoorlogen). Met de ondertekening van dit document kregen alle mensen op aarde voor het eerst in de geschiedenis grondrechten of basisrechten. Deze rechten moesten hen in de toekomst beschermen tegen oorlog, willekeur en andere handelingen die indruisen tegen de ideeën van vrijheid, rechtvaardigheid en vrede. En in de daaropvolgende decennia zou de UVRM verschillende wereldleiders blijvend inspireren, wat ook geleid heeft tot het opstellen van nieuwe internationale verklaringen en verdragen. Denk maar aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (1950), de Vierde Geneefse Conventie ter bescherming van burgers in oorlogstijd (1949) en het Kinderrechtenverdrag (1989). Op deze pagina vind je meer informatie over de boeiende geschiedenis van onze mensenrechten en daaraan gekoppeld het internationaal strafrecht (bv. de bestraffing van inbreuken op onze mensenrechten, waaronder genocide en andere misdaden tegen de menselijkheid). Daarnaast zetten we jou graag op weg met enkele nuttige tips en interessant aanbod voor lessen of projecten rond dit thema.
tijdlijn.
We nemen jou terug in de tijd! In vogelvlucht maak je kennis met enkele belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis van de mensenrechten en het internationaal strafrecht. Deze tijdlijn sluit ook aan bij een collectie met audiovisuele bronnen op Het Archief voor Onderwijs. Voor de inhoudelijke samenstelling vertrokken wij onder andere vanuit enkele gangbare handboeken geschiedenis, de expertise en/of het educatief aanbod van onze partnerorganisaties en de vele waardevolle fragmenten in de beeldbank. Onderaan deze pagina kan je de link naar deze collectie terugvinden.
actualisering.
Toch blijft het tot op de dag van vandaag een continue strijd om de UVRM in de praktijk te brengen en mensen te sensibiliseren over het belang van deze rechten. Meer nog, in sommige landen staan de mensenrechten zelfs enorm onder druk. Denk maar aan de manier waarop diverse overheden de rechten van bepaalde groepen (bv. zwarten, vrouwen, LGBTQIA+, moslims, vluchtelingen, …) stelselmatig ondermijnen. Of hoe de persvrijheid geschonden wordt en regeringsleiders de vrijemeningsuiting aan banden leggen door vreedzame protesten te verbieden of met geweld uiteen te drijven. En wat met de uitholling van justitie waardoor velen onschuldig in de gevangenis belanden? … Gelukkig bestaan er verschillende organisaties die zich dagelijks inzetten om onze mensenrechten met passie te verdedigen, bv. door de slachtoffers van mensenrechtenschendingen te beschermen en inbreuken aan het licht te brengen (wat soms leidt tot een effectieve vervolging en bestraffing door de internationale gemeenschap). Daarnaast maken veel organisaties ook werk van een groter publiek bewustzijn over mensenrechten. Ze informeren ons over wat er gebeurt in de wereld én over de manier waarop wij allemaal (zowel overheden als individuele burgers) een verantwoordelijkheid dragen. Op 27 maart 1958 verwoordde Eleanor Roosevelt die laatste gedachte reeds treffend tijdens een speech naar aanleiding van de tiende verjaardag van de UVRM:
‘Waar beginnen immers de universele mensenrechten? Op kleine plaatsen, dicht bij huis – zo dichtbij en zo klein dat ze op geen enkele kaart van de wereld te zien zijn. Toch zijn ze de wereld van de individuele persoon; de buurt waarin hij woont; de school of hogeschool die hij bezoekt; de fabriek, de boerderij of het kantoor waar hij werkt. Dat zijn de plaatsen waar elke man, vrouw en kind streeft naar gelijke rechtvaardigheid, gelijke kansen en gelijke waardigheid zonder onderscheid. Wanneer deze rechten daar geen betekenis hebben, hebben ze eigenlijk nergens een betekenis. Zonder een gezamenlijke actie van de burgers om ze dichtbij huis te handhaven, zullen we tevergeefs op zoek gaan naar vooruitgang in de grotere wereld.’
enkele tips.
tip 1. mensenrechteneducatie het hele jaar door
Het kan interessant zijn om met jouw les in te haken op een symbolische datum zoals de Dag van de Mensenrechten (10 december) of de Dag van de Kinderrechten (20 november), omdat je zo handig kan inspelen op de actualiteit. Maar probeer jezelf zeker niet te beperken tot een Dag of Week van de Mensenrechten of Kinderrechten, want net zoals herinneringseducatie of burgerschap vraagt mensenrechteneducatie onze continue aandacht (zowel binnen de lesinhouden als in de omgang). Het zou met andere woorden aan de basis van jouw lespraktijk moeten liggen. Het begint al met hoe je als leerkracht naar de leerlingen kijkt en hen respecteert als volwaardige burgers (ook al zijn ze nog jong en volop aan het leren). Of hoe je reageert en een klasgesprek modereert wanneer iemand een discriminerende opmerking maakt over een andere leerling. Of hoe je elke dag probeert om hen met een kritische blik naar de wereld te laten kijken, bv. naar vormen van onrecht of mensenrechtenschendingen, en dit bespreekbaar maakt in een open en veilige klasomgeving.
tip 2. elke leerkracht kan een steentje bijdragen
De vorige tip impliceert ook wel dat elke leerkracht op school kan inzetten op mensenrechteneducatie, zelfs wanneer je denkt dat dit thema op het eerste zicht geen deel uitmaakt van jouw vak. Want hoe je het ook draait of keert, de wereld en de actualiteit stoppen niet zomaar aan de deur van het klaslokaal. Zo kan een tweet, een nieuwsbericht of een berichtje op Instagram (bv. over politiegeweld tegen minderheden) plots hevige reacties uitlokken. En als een leerkracht dan niet bereid is tot een gesprek over deze thema’s omdat het volgens hem/haar te hard afwijkt van de lesinhoud, dan is dat heel verwarrend voor de leerlingen. Probeer jezelf eens in hun positie te plaatsen. Voor leerlingen is het namelijk enorm frustrerend dat zij in bepaalde vakken worden aangespoord om te leren over mensenrechten, maar dan later ontdekken dat die inzichten en attitudes niet door alle leerkrachten van andere vakken in de praktijk worden omgezet. Zo geven sommige leerkrachten hun leerlingen onbewust een dubbele standaard mee en zal mensenrechteneducatie – en in het verlengde geldt dat ook voor herinneringseducatie en wereldburgerschap – weinig impact kennen.
tip 3. werk vakoverschrijdend
Er zijn trouwens veel mogelijkheden om in verschillende vakken met mensenrechteneducatie aan de slag te gaan. Bij economie kan je ingaan op armoede en kinderarbeid. Bij chemie en fysica kan je lesgeven over de gevolgen van chemische oorlogsvoering en bijgevolg ook ethische vraagstukken over de rol van wetenschappers in het beschermen of bedreigen van mensenrechten op verschillende plaatsen in de wereld (vroeger en nu). Bij biologie kan je het dan weer hebben over concepten zoals het sociaal darwinisme, rassentheorieën, racisme, discriminatie en diverse mensenrechtenschendingen die daaruit zijn voortgekomen. En teken-, toneel- of turnlessen kunnen een fantastische uitlaatklep vormen waarin leerlingen op een creatieve en dynamische manier proberen om de geleerde inzichten om te zetten in bv. een tentoonstelling, een toneelstuk of sportieve projecten rond fair play en samenwerking. De mogelijkheden zijn eindeloos!
tip 4. combineer de krachten
Maar vakoverschrijdend werken kan ook betekenen dat je als team de krachten bundelt en samenwerkingen aangaat met leerkrachten van andere vakken of studierichtingen door het opzetten van gezamenlijke activiteiten. Dit kan een heel leerrijke ervaring zijn, want het dwingt jou om even uit je comfortzone te komen en kennis te maken met nieuwe invalshoeken en methodieken. Voor de leerlingen zit er trouwens evenveel leerpotentieel in zulke projecten, want je zou via dergelijke vakoverschrijdende activiteiten leerlingen uit verschillende klassen en studierichtingen kunnen samenbrengen waardoor ze elkaar beter leren kennen. En dat draagt ook bij aan mensenrechteneducatie!
tip 5. wees tegelijk ambitieus én bescheiden in jouw doelstellingen
Mensenrechteneducatie kan best complex zijn omdat je met jouw lessen natuurlijk geen grote (plaatselijke of globale) problemen zoals armoede, ongelijkheid, racisme, discriminatie en oorlog zal oplossen. De kans bestaat dan ook dat jouw leerlingen zich op bepaalde momenten nogal machteloos zullen voelen aangezien veel van die dingen toch maar boven hun hoofden beslist worden. En in sommige gevallen klopt dat natuurlijk. Geef dit gerust toe en leg hen uit waarom zulke zaken gebeuren en vaak heel moeilijk op te lossen zijn. Maar probeer hen tegelijkertijd wel duidelijk te maken dat wij allemaal – elk op onze manier – toch iets kunnen doen om de mensenrechten te verdedigen. En dat zit soms in kleine dingen, bv. meedoen aan een inzamelactie voor een goed doel, het tekenen van een petitie of het schrijven van een blog, meelopen in een protestmars, opkomen voor een leerling die gepest wordt omwille van diens geloof, afkomst of geaardheid, … Wereldvrede zit er dus misschien niet in (knipoog), maar binnen de context van jouw klas, school, buurt of stad kan je wel veel bereiken zolang je werkt met inspirerende voorbeelden en haalbare acties.
tip 6. leg de link met de leefwereld van de jongeren
Het is een goed idee om op voorhand al even bij jouw leerlingen te polsen naar hun opvattingen omtrent mensenrechten of kinderrechten. Hoe ervaren zij het belang van deze rechten in hun leven? Hebben ze soms het gevoel dat hun rechten geschonden worden? Zo ja, op welke manier? Weten ze trouwens wel over welke rechten ze beschikken? Zijn er bepaalde rechten waar ze graag meer over willen leren? En zijn ze het allemaal eens met deze rechten of vinden ze dat sommige rechten wat voorbijgestreefd zijn en dat men andere rechten zou moeten opnemen (misschien wel het recht op internet)? Maar wat als je enkele rechten zou wegnemen? Welke impact zou dat hebben, zowel op hun leven als dat van anderen? … Door dit soort vragen te stellen kan je sterk de link leggen met de leefwereld van de leerlingen en zal het voor hen gemakkelijker zijn om te begrijpen waarom deze rechten vandaag nog steeds relevant zijn.
tip 7. laat de leerlingen zelf acties bedenken
Dit brengt ons terug bij de eerste tip uit deze reeks: werken aan mensenrechten is eigenlijk iets dat je elke dag doet en dat uit zich onder andere in het feit dat je de jongeren respecteert en hen niet behandelt als ‘mensen die nog niet volledig mens zijn’. Toon dat je hun input waardeert en betrek hen actief in de ontwikkeling van hun leerproces. Durf hen ownership te geven en dat geldt zowel voor kinderen in het basis- als secundair onderwijs. Dit verhoogt hun betrokkenheid en je zal ongetwijfeld merken dat ze daardoor meer gemotiveerd zullen zijn. Ga dus zeker op voorhand het gesprek aan: Wat willen ze eigenlijk leren over mensenrechten of kinderrechten? Met welke vragen zitten ze en op welke manier willen ze een antwoord vinden (bv. door middel van lessen, workshops, lezingen, het bezoeken van musea of organisaties)? Wat voor acties zouden zij willen opstarten? … Wie weet wat voor verrassende en creatieve ideeën hieruit voortkomen. Vervolgens kan je hen als leerkracht ondersteunen en samen nadenken over praktische zaken zoals een plan van aanpak, de taakverdeling, …
aanbod basisonderwijs.
aanbod secundair onderwijs.
meer inspiratie.
KlasCement
Het BCH ontsluit via KlasCement een databank met heel wat lesmateriaal, websites en projecten in verband met herinneringseducatie. Zo kunnen leerkrachten het aanbod kiezen dat het best aansluit bij hun vragen. We maakten voor jou alvast een mooie selectie van leermiddelen gelinkt aan mensenrechten en internationaal strafrecht.
Het Archief voor Onderwijs
Op de website van Het Archief voor Onderwijs kunnen leerkrachten en leerlingen terecht voor een ware schat aan audiovisueel materiaal om in de lessen te gebruiken. Je vindt hier ook een collectie van beeldmateriaal gelinkt aan onze tijdlijn over mensenrechten en internationaal strafrecht.
